Tại dự thảo Luật Đầu tư và Luật Doanh nghiệp (DN), khái niệm “nhà đầu tư nước ngoài” và “DN có vốn đầu tư nước ngoài” (FDI) là những khái niệm gây nhiều tranh cãi nhất. Khái niệm này cũng đã từng được đề cập tại Luật Đất đai, Luật Chứng khoán. Câu hỏi đặt ra là: khái niệm này có nhất thiết phải khó hiểu như vậy không, hay thực chất chỉ thể hiện tâm lý sợ bị nước ngoài thôn tính, hay bảo hộ DN trong nước. Cả hai lý do này nghe chừng có lý đối với một nền kinh tế đang chuyển đổi, song thực tế lại không cần thiết.
Theo dự thảo thứ 10 của Luật Đầu tư, nhà đầu tư nước ngoài bao gồm DN nước ngoài và DN trong nước có tỷ lệ góp vốn của nước ngoài trên 49%, song ở một điều khoản khác thì lại quy định rằng “Nhà đầu tư nước ngoài là tổ chức, cá nhân nước ngoài bỏ vốn để thực hiện đầu tư tại Việt Nam”. Bên cạnh đó, nhiều luật chuyên ngành, thí dụ luật dược quy định phân phối dược là lĩnh vực chưa cam kết, vì vậy có địa phương cho rằng chỉ cần 1% vốn đầu tư nước ngoài vào DN thì DN đó đã bị coi như DN có vốn đầu tư nước ngoài và bị từ chối mở rộng hoạt động hay chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh thuốc.Theo dự thảo Luật Doanh nghiệp, thì nhà đầu tư nước ngoài là DN có số vốn của nước ngoài nắm trên 50% (mặc dù không rõ là nắm trực tiếp hay nắm gián tiếp thông qua một DN có vốn đầu tư nước ngoài). Theo Quyết định 121 về nhà đầu tư nước ngoài trên thị trường chứng khoán Việt Nam, thì tổ chức nước ngoài phải là tổ chức nắm đến 100% vốn nước ngoài.. Tại một số hội thảo góp ý cho Luật Doanh nghiệp có quan điểm cho rằng tỷ lệ góp vốn có thể giảm xuống 10% để coi là nhà đầu tư nước ngoài.
Chuyện gì sẽ xảy ra nếu một DN trong nước trở thành “nhà đầu tư nước ngoài”? Thứ nhất, theo quy định hiện hành, DN đó sẽ phải xin giấy chứng nhận đầu tư. Điều này định nghĩa với một loạt giải trình, chi phí và thời gian tăng đáng kể. Thứ hai, nhiều ngành nghề “nhạy cảm” do chưa có quy định thực hiện (VD nhập khẩu dược phẩm), hay quy định không rõ ràng (VD quy định ENT đối với DN bán lẻ), hạn chế (VD kinh doanh nhà hàng, một số ngành nghề kinh doanh bất động sản) hay chưa cam kết (VD phân phối thuốc) có thể bị loại khỏi giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh (CNĐKKD) của DN. Nói tóm lại, nhà đầu tư nước ngoài sẽ không được đối xử bình đẳng như với DN trong nước. Vì sao vậy?Có hai quan điểm thường được nêu ra để trả lời.
Quan điểm thứ nhất được đưa ra là lo ngại DN có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) sẽ chiếm lĩnh thị trường trong nước. Có quan điểm cho rằng DN FDI chiếm 67% kim ngạch xuất khẩu mà chỉ đóng 14% ngân sách từ thuế là quá thấp. Thật ra con số này không hề nhỏ. Tại Hoa Kỳ đóng góp từ thuế TNDN cũng chỉ chiếm 10-15% tổng ngân sách, nguồn thu chủ yếu là thuế TNCN. Hơn nữa giải pháp cho việc thất thu thuế không phải là việc hạn chế hoat động của DN FDI, mà tăng cường biện pháp chống chuyển giá, bao gồm cả việc ấn định nghĩa vụ thuế cho DN FDI (advance ruling). Hơn nữa, hãy tưởng tượng nếu không có các DN FDI mà chúng ta đang cho là “chuyển giá”, thì nhà nước có thu được thêm đồng thuế nào không? Có họ, ít nhất chúng ta cũng giải quyết được công ăn việc làm cho hơn hai triệu lao động trực tiếp và nhiều triệu lao động gían tiếp, theo họ là hàng triệu gia đình, tổng cộng là chục hàng triệu người. Tạo ra công ăn việc làm không phải là nghĩa vụ hàng đầu của nhà nước hay sao?
Ngoài ra cũng có quan điểm cho rằng do bị DN FDI tranh thị phần nên các DN trong nước đang “thua trên sân nhà”. Thậm chí có quá nhiều nhà đầu tư nước ngoài sẽ ảnh hưởng đến an ninh-kinh tế. Tuy nhiên thị trường sẽ tự chọn lọc ra nhà đầu tư nào có hiệu quả nhất – thông qua việc ai trả giá cao nhất.Đối với DN trong nước, để hỗ trợ họ, nhà nước hãy ban hành chính sách ưu đãi thuế tương đương hay hơn nhà đầu tư nước ngoài.Các DN FDI cũng sẽ không phân bì, song đừng hạn chế lĩnh vực hoạt động của DN FDI.Đơn cử trong lĩnh vực dược hay bán lẻ.Sự tham gia của DN FDI sẽ làm giá bán giảm (do cạnh tranh), người tiêu dùng được lợi. DN trong nước nếu không cạnh tranh trực diện được thì sẽ cạnh tranh ở phân khúc khác, hoặc hợp tác liên doanh với DN FDI (nếu không phải vì thế mà họ trở thành nhà đầu tư nước ngoài).
Về lâu dài, các DN nhỏ sẽ bị thâu tóm hoặc đóng cửa, các DN lớn sẽ ngày càng phát triển (cho dù là DN trong nước hay nước ngoài).Xu hướng này có ở tất cả các nước, không thể cản được. Nhà nước không nên cố gắng can thiệp vào quá trình này. Lối thoát duy nhất cho DN trong nước là lớn mạnh lên, thông qua nội lực và chính sách đầu tư của nhà nước chứ không phải đóng cửa không cho DN FDI cùng cạnh tranh. Thực tế cho thấy các DN trong nước làm ăn hiệu quả vẫn có thể mua lại DN FDI, như Vinamilk, Saigon Coop, PetroVietnam v.v. Vậy tại sao phải lo ngại cho DN trong nước?
Quan điểm thứ hai cho rằng nhà nước nên thu hút đầu tư nước ngoài có chọn lọc. Chỉ cho phép nhà đầu tư vào Việt Nam đối với các dự án sản xuất có sức lan toả, cần nhiều vốn và công nghệ, chứ không phải ai cũng được vào đầu tư, như tinh thần của Nghi quyết 03/NQ-CP. Tuy nhiên, quan điểm này đã bỏ qua một giả thiết quan trọng của lý thuyết trò chơi: đó là mọi người chơi đều thông minh (hay kém thông minh) như nhau. Nhà nước không thể giả thiết nhà đầu tư nước ngoài mang vốn, công nghệ vào Việt Nam để phục vụ nhân dân Việt Nam.Họ đến Việt Nam chỉ vì lợi nhuận.Nếu hạn chế họ thâm nhập thị trường, khả năng tiếp thị và lợi nhuận của họ sẽ giảm (trừ phi họ chỉ chuyên xuất khẩu).Không có lợi nhuận thì họ không mở rộng sản xuất, không tăng thêm vốn và không chuyển giao công nghệ. Sự thất bại của công nghiệp sản xuất ô tô ở Việt Nam là kết quả của việc suy nghĩ quá đơn giản về thu hút đầu tư, đánh giá thấp nhà đầu tư nước ngoài.
Ngay cả khi nhà đầu tư nước ngoài mang vốn vào thì vốn đó cũng là của họ, khi ra khỏi Việt Nam họ có quyền thu hồi mang đi. Công nghệ họ mang vào hôm nay dù có là hiện đại thì 20 năm nữa cũng lỗi thời.Trường hợp nhà máy sản xuất bóng đèn hình Daewoo Hanel bán lại cho Việt Nam là một thí dụ. Vậy, nên chăng cần xem lại mục tiêu thu hút (hay cản trở) nhà đầu tư nước ngoài. Mục tiêu hàng đầu phải là tạo công ăn việc làm.Có công ăn việc làm mới làm tăng GDP, mới phát triển thị trường nội đia, mới tạo thêm cơ hội làm ăn cho DN trong và ngoài nước. Lúc đó, thì việc mang vốn, công nghệ vào Việt Nam là kết quả của kinh doanh thành công tại Việt Nam, chứ không phải là mục tiêu ban đầu của nhà đầu nước ngoài khi sang Việt Nam. Nếu thực sự muốn thu hút đầu tư hơn nữa, thì có thể tăng thêm ưu đãi thuế nếu nhà đầu tư nước ngoài tăng vốn hay chuyển giao công nghệ, song phải cụ thể theo nguyên tắc có đi có lại – thí dụ đầu tư thêm 100 triệu USD thì được miễn thuế thêm 1 năm. Không nên quy định mọi dự án lớn nhỏ, miễn có “công nghệ cao” đều được ưu đãi như nhau.
Nhà đầu tư nước ngoài vào Việt Nam nếu thành công thì họ đóng thuế, nếu thất bại thì họ sẽ bán rẻ dự án để rút về nước.Khi đó DN trong nước sẽ có cơ hội mua lại cơ sở sản xuất với giá rẻ. Việc Vinamilk mua lại F&N Diary, hay Kinh Đô mua lại Walls, hay Thiên Minh mua lại chuỗi khách sạn Victoria là các thí dụ điển hình. Bằng cách nào thì Việt Nam cũng có lợi. Hiển nhiên, việc hạn chế đầu tư nước ngoài vào các vùng biên giới, các địa điểm hiểm yếu đối với an ninh quốc gia, các lĩnh vực tác động lớn đến an ninh quốc phòng là cần thiết. Tuy nhiên các lĩnh vực nhạy cảm như vậy không nhiều.
Nói tóm lại, không có nhiều lý do để hạn chế tiếp cận thị trường cùa nhà đầu tư nước ngoài, trừ một số lý do an ninh quốc phòng tại một số địa điểm xung yếu hay các lĩnh vực thuộc về an ninh quốc gia. Nhà nước phải coi việc tạo công ăn việc làm cho người dân là mục tiêu trên hết, chứ không phải nhu cầuthu hút vốn hay chuyển giao công nghệ. Kết hợp quá nhiều mục tiêu cũng giống như bắt cá hai tay. Có thể sẽ không bắt được con nào.. Và vì vậy, cách giải thích “nhà đầu tư nước ngoài” nên là cách giải thích hiện nay theo dự thảo Luật Doanh nghiệp cho thống nhất, tức là DN mà ở đó phía nước ngoài nắm (trực tiếp hay gián tiếp) trên 50% vốn điền lệ, nay có quyền bầu đa số thành viên hội đồng quản trị.
ANT Lawyers là công ty luật cung cấp các dịch vụ tư vấn pháp lý tại Việt Nam và hỗ trợ khách hàng Việt Nam cho các vụ việc tại các nước trong mạng lưới liên kết hơn 150 nước.
Hãy liên hệ công ty luật ANT Lawyers qua hòm thư điện tử luatsu@antlawyers.com hoặc gọi số Hotline để được tư vấn.